Stop met liefdadigheid!

blog – door Folkert de Jong

 

Een zielig zwart jongetje kijkt me aan door de tv, snottebel en al. Deprimerende muziek klinkt op de achtergrond. Het is ‘ergens in Afrika’. En jongetje in kwestie is afhankelijk van mijn 2 en een halve euro per maand om weer een week te kunnen overleven.

 

Mijn vrouw en ik kijken elkaar aan en met een gefrustreerde zucht zappen we weg. Laat maar. Niet aan ons besteed. Echt. Niet. En geld overmaken? Forget it.

 

Hart voor Afrika?

Hoezo niet? Hebben mijn vrouw en ik geen hart? Kan het ons niets schelen wat er in ‘het land Afrika’ gebeurt? Je zou toch zeggen van wel. Deze column schrijf ik in Malawi, het land waar mijn vrouw vandaan komt. Dan heb je toch juist ‘hart voor Afrika’? Of is het dat we niet geloven dat het jongetje in kwestie arm is? Of geloven we dat de organisatie stiekem allemaal geld voor zichzelf opstrijkt?

 

Arm en zielig

Dat laatste kan waar zijn en is een populaire reden (of excuus) om niet aan goede doelen te geven.

Maar veel meer dan borrelpraat is het niet. Nee, de reden dat we op dat moment wegzappen zijn verzameling stereotypen die op je afkomen in zulke reclames. Want wat leren we precies van zulke advertenties? Er zijn in ‘Afrika’ arme zwarte mensen die jóuw hulp, jouw geld, nu nodig hebben. Afrika is niet een continent met 54 landen. Het is niet een plek met een grote diversiteit aan culturen, levensstijlen. Het is geen plek waar mensen studeren, werken, bouwen of creatief bezig zijn. Het is geen plek waar mensen geld kunnen verdienen en een bestaan opbouwen. Het is geen plek met een geschiedenis. Het is alleen een plek waar mensen arm zijn. En zielig.

 

Mensen helpen

Het probleem is dat dergelijke reclamespotjes, hoe misleidend ook, ontzettend effectief zijn. Ze brengen geld op voor de hulporganisaties. Om twee redenen: het eerste is dat het ingebakken stereotypen over ‘Afrika’ bevestigd. Veel kennis over de diversiteit is er niet. Maar daarnaast raakt het ons verlangen om ‘mensen te helpen’. Daarom zijn we toch op aarde? Het is dan ook niet gek dat christelijke hulporganisaties juist grote leveranciers van deze vorm van reclame is.[1]  Een Malawische vriendin sprak over haar ervaringen in het werken voor een hulporganisatie:

 

“I needed every month a sadder story to get funding for my job. Basically: I needed poverty to get paid”

 

De vraag is of dit de enige maatstaven zijn om te bepalen of deze manier van fondswerving de juiste is. De vraag is: met welk doel werkt een organisatie en met welk doel wordt er geld gegeven. Is het uit liefdadigheid? Laat het dan maar zitten.

 

Dat klinkt nogal cru. De eerste keer dat ik dit iemand hoorde zeggen schrok ik ervan. Hoezo is er iets mis met liefdadigheid?

 

Armoede bestrijden

Nou, liefdadigheid is het geven van geld vanuit een bevoorrechte positie aan iemand die minder bevoorrecht is. Er is een duidelijke hiërarchie. De een staat boven. De ander staat onder. Het doel van liefdadigheid is niet om de hiërarchie te bestrijden, maar om die te bevestigen en vast te houden. De een is in staat om te geven. De ander kan niets anders doen dan ontvangen. Nog scherper gezegd: in dit systeem is armoede nódig. Iemand moet arm zijn om de ander het gevoel te geven belangrijker te zijn. Dit is ook de reden dat er door veel hulporganisatie maar weinig wordt gedaan om structurele armoede te bestrijden. Het doel van geld geven op deze manier is niet om de oorzaken van armoede te bestrijden, alleen wat gevolgen.

 

Gerechtigheid

Een tijd geleden ontdekte ik dat dit helemaal niet nieuw is. In het boek van Matthias Rouw ‘woestijnvaders’, wordt de monnik Gregorius de Grote geciteerd: “opkomen voor de armen is geen liefdadigheid, maar gerechtigheid.” Men moet zeker opkomen voor armen, omdat armoede onrecht is. Dat geeft een heel ander perspectief om naar armoede te kijken. Niet uit de lens van liefdadigheid. Maar die van gerechtigheid. In de volgende column hoop ik daar voorbeelden van te geven.

 

Wie gaat voor gerechtigheid wil mensen recht doen. Wie gaat voor gerechtigheid maakt ‘Afrika’ niet een ‘land’ waar alles slecht en vreselijk is. Wie gaat voor gerechtigheid houdt de waardigheid van mensen hoog. Wie gaat voor gerechtigheid wil nare stereotypes vermijden. Wie gaat voor gerechtigheid wil voorkomen dat de goedbedoelde acties nare bij-effecten hebben.

 

Wie gaat voor gerechtigheid wil niet iets aardigs doen voor iemand, maar zet zich in om de wereld, en zichzelf, meer te laten zijn zoals God het bedoeld heeft.  

 

Folkert de Jong is dominee en schrijft voor Micha Nederland regelmatig een scherpe blog over gerechtigheid. Hij gaat theologische thema’s niet uit de weg en neemt ons mee in de zoektocht naar het Koninkrijk van God en Zijn gerechtigheid.

 

Het thema van Micha Zondag 2018 is Arm raakt rijk – rijk raakt arm, en gaat over recht doen aan de mensen om je heen: rijk en arm. Download het materiaal

 

[1]    Voor meer informatie over stereotypen en goede doelen:  Radi-aid. https://www.radiaid.com/