Klimaattop heeft profeten en priesters nodig

Door: Tjirk van der Ziel 

 

Hoe de klimaattop in Parijs de geschiedenis zal ingaan, kunnen we pas over een paar jaar beoordelen. Was het een historische top? Werden daar de lijnen uitgezet voor een fundamentele omschakeling naar een duurzamer, rechtvaardiger wereld? Of was het slechts één in de lange rij van klimaattoppen die elk jaar weer de vergadertenten ergens anders opslaan? De eenentwintigste alweer, die zoals bijna altijd extra tijd nodig had om tot een akkoord te komen?

 

Hoe we later zullen terugblikken is nog onzeker, maar nu al is duidelijk geworden dat onderhandelingen op dit hoogste politieke niveau niet zonder een profetisch geluid kunnen. Klimaatverandering morrelt namelijk aan de basisbehoeften van elk mens: de behoefte aan veiligheid, voedsel, onderdak, een plek om te wonen en te werken in een gemeenschap. En omdat klimaatverandering ook grote invloed heeft op ecosystemen, gaat het om niets minder dan de toekomst van de aarde.

 

Het zijn profeten die ons bij de les houden. Ze wijzen op onze tekortkomingen, op onze natuurlijke neiging het eigenbelang altijd eerst voorop te zetten. Ze noemen oneerlijke praktijken en structuren bij de naam. Ze tonen een vergezicht, een perspectief op een andere werkelijkheid waarin de mens in harmonie met de ander en met zijn omgeving vertoeven. Ik ben bang dat zonder hen de leiders van deze wereld niet in staat zullen zijn het beste voor deze en toekomstige generaties te zoeken.

 

Deze top begon eigenlijk heel hoopvol. Een paar kleine eilanden in de Stille Oceaan, die door de stijgende zee dreigen te worden overspoeld, wilden de grens bij anderhalve graad opwarming leggen. Dankzij media-aandacht en met wetenschappelijke rapporten in de hand, wisten ze die limiet succesvol bij de onderhandelingen in te brengen. Er was meer goed nieuws: voor het eerst werd ook de bescherming van mensenrechten in de ontwerptekst opgenomen. Organisaties die strijden voor een eerlijker verdeling van de welvaart, waren in hun nopjes.

 

Eindelijk leek climate justice – klimaatrechtvaardigheid – een van de pijlers van het nieuwe akkoord te worden. De rol van religies moeten we daarbij niet onderschatten. In Parijs sprak ik met verschillende mensen die vanuit hun diepe geloofsovertuiging zich al jaren hiervoor inzetten. Zo was er Rowan Williams; toen hij nog aartsbisschop van de Anglicaanse kerk was, sprak hij zich regelmatig over klimaatverandering uit. Het is erg belangrijk dat kerken zich laten horen, zei hij, om te laten zien dat klimaatverandering ten diepste een morele kwestie is.

 

“Klimaatverandering gaat om meer dan overleven. We moeten in actie komen omdat we dan ook iets van ons mens-zijn weer herstellen, namelijk een meer verantwoordelijke houding tegenover de schepping. Dankzij de oosterse orthodoxie heb ik geleerd dat we ook een priesterlijke roeping hebben. De aarde wordt opgeheven in gebed en sacrament. De aarde reflecteert de goddelijke schoonheid. Daarin zit ook onze christelijke hoop. In Romeinen 8 lezen we dat in onze verandering, onze bekering, onze verlossing, de hele schepping is betrokken. Ik hoop dat kerken dat priesterschap serieus nemen.”

 

Groot was de teleurstelling, toen in de laatste fase van de onderhandelingen de grens van anderhalve graad werd losgelaten. Die ligt nu bij twee graden. De opwarming met bijbehorende weerextremen zullen de komende jaren nu veel meer kwetsbare landen in het zuiden treffen, zo is de verwachting. Ook de mensenrechten zijn eruit gehaald, naar verluidt door onder andere Saoedi-Arabië. Volgens dit land horen deze rechten niet op een klimaattop thuis. Zo kan één lid of enkele leden in wezen goede zaken minimaliseren of zelfs blokkeren.

 

Climate justice legt een verbinding tussen klimaatverandering en recht doen. Terecht. We beseffen steeds beter dat we tegenwoordig één planeet moeten delen met zeven miljard wereldburgers. We zijn daarom verantwoordelijk voor elkaar, en voor degenen die na ons komen. Klimaatverandering zet de zaken op scherp. Kijk hoe paus Franciscus in zijn encycliek Laudate Si pleit voor een ‘integrale ecologie’: al het leven op aarde hangt met elkaar samen. Een samenhang die door God is gewild en niet zonder grote gevolgen kan worden genegeerd.

 

Als christenen weten we ook, dat de aarde van de Heer is. Op die aarde behoort het recht te heersen. Eens, op de nieuwe aarde, zal dat werkelijkheid worden. Maar voor het zover is, geven we gehoor aan onze profetische roeping: in lijn met bijvoorbeeld Micha telkens de zere vinger leggen bij wegkijken, bij afschuifpraktijken, bij ontkenning van historisch gegroeide verantwoordelijkheden – rijke landen behoren arme landen bij te staan in de aanpassing aan een ander klimaat. We hebben ook een priesterlijke taak: een (nieuwe) verwondering over de rijkdom van de schepping – al het leven is kostbaar, een geschenk, ons alles waard.