It’s [email protected]!!!! (of toch niet…)

blog – door Folkert de Jong

 

 

De afgelopen tijd heb ik een boek gelezen die ik op verzoek van mijn vrouw altijd in de kast moest zetten. Op de voorpagina staat een wit kruis met een hakenkruis eromheen. Het symbool van de diepte van Gods liefde gecombineerd met een symbool van de diepte van menselijke haat. Geen prettig gezicht.

 

 Het boek heet ‘Theologians under Hitler’. Het gaat over collega’s die in het derde rijk ervoor kozen om Hitler te steunen. Wat beweegt iemand om iemand te steunen die zo openlijk elke christelijke norm overtrad en een boodschap had van haat en uitsluiting? Natuurlijk kan erop gewezen worden dat we ‘achteraf’ gemakkelijk praten hebben, maar aan de andere kant was het antisemitisme van Hitler niet bepaald een geheim. Bovendien heb ik toch altijd ergens de hoop dat christenen voldoende onderscheidingsvermogen hebben om het kwaad te herkennen.

 

Charlottesville

De aanleiding voor het lezen van dit boek ligt wat dichterbij dan een interesse in geschiedenis. Het afgelopen jaar kreeg ik een telefoontje van een vriendin die in de VS woont. Het was in de week dat neo-nazi’s in Charlottesville een demonstrant vermoordden en talloze slachtoffers maakten. Ze was geschrokken en overstuur. Ze is een zeer betrokken lid van een grote evangelische kerk. Deze kerk besteedde vrijwel geen aandacht aan deze schokkende gebeurtenis. Dat raakte haar diep. Ze is zwart in een blanke kerk.

 

Goede mensen

 Ze voelde haarfijn aan dat de stilte in haar kerk niet op zichzelf stond. 80% van de evangelicals in de VS steunden Trump. Een keuze die niet te begrijpen is. Hoe kunnen mensen die moraliteit in gedrag hoog hebben te staan toch stemmen op een man die opschept dat hij vrouwen ‘by the pussy’ grijpt, vooral familieleden aan banen helpt en Mexicanen uitmaakt voor moordenaars en verkrachters? Hoe kunnen christenen achter een man staan die over de nazi-demonstraties in Charlottesville sprak over ‘goede mensen aan beide kanten?’

 

Bijzonder

 Begrijp me goed: ik zeg niet dat Trump Hitler is. Maar de keus die christenen hier maken is, voorzichtig gezegd, bijzonder. Ik hoor verdedigingen die stellen dat Trump tenminste tegen abortus is en voor Israël. Aha! Nou, dan betekent het dus dit: 

 

Levensstijl

 Misschien is het uitspreken van een handige sjibboleth voldoende voor sommigen. Mij overtuigt het niet. Bij Micha wordt er niet voor niets gesproken over een christelijke levensstijl en streven naar gerechtigheid. Dat is niet met een rijtje ‘juiste’ standpunten te halen.

 

Vreemdeling, wees en weduwe

Het heeft onder andere te maken met de bescherming van de ‘vreemdeling, wees en weduwe’[1] (let op: die drie behoren niet tegen elkaar uitgespeeld te worden) en zorg voor de schepping. Hóe deze principes ingevuld worden kan men over van mening verschillen. Maar dát dit essentiële christelijke principes zijn hoort geen punt van discussie te zijn. Toch horen we dit niet terug in het sjibboleth van politieke standpunten die christelijke steun garanderen in de VS.

 

Apartheid

In de geschiedenis van de kerken lezen we wel vaker over steun voor zaken die het daglicht niet kunnen verdragen. Zo heeft de kerk jarenlang slavernij gesanctioneerd, er werden zelfs kerken gebouwd op de kerkers.[2]  Maar een zaak die voor mij persoonlijk meer leeft is de steun van de Gereformeerde kerken aan apartheid in Zuid-Afrika. Tot halverwege de jaren tachtig werd apartheid grotendeels verdedigd door dezelfde kerken waar ik dominee in ben. Daar hoor je nu niemand meer over, want ‘we’ zijn het nu toch wel eens dat het heel slecht was wat er gebeurde. Terugkijkend is iedereen tegen apartheid en was het altijd al geweest. In het boek Blanke broeders, zwarte vreemden geeft Erika Meijers een, voor mij, schokkend verslag van hoe het er in werkelijkheid aan toe ging. Niet leuk om te lezen.

 

Niet kwaadaardig?

 Blijkbaar kunnen we in kerken heel goed zaken steunen die verre van fris zijn. Nu kunnen we het beeld schetsen van verdedigers van apartheid of nazi’s als nare onvriendelijke harde onmensen. Maar in werkelijkheid waren het vriendelijke, goedaardige mensen die kozen te steunen wat hen het best leek. De nazi-theologen waren niet kwaadaardig. Maar, dat kunnen we wel zeggen, gedreven door andere waarden dan de zorg voor wees, weduwe en vreemdeling. We kunnen achteraf goed zeggen dat zij het christelijk geloof verkeerd begrepen hebben. Maar kunnen we het ook nú aanwijzen?

 

 Onvermijdelijk dringt de vraag aan mij op: wat als ík het misversta? Wat voor zaken verdedig of promoot ik die helemaal niet passen bij het Koninkrijk van God?

 

Ik denk dat het gezond is om die vragen aan jezelf te stellen, gezien de geschiedenis van de kerk. En toch moet het niet leiden tot gebrek aan actie. Helemaal zeker kun je nooit zijn, wie weet heb je jezelf helemaal verblind. Maar er zijn objectieve grenzen aan te wijzen die als ijkpunt gebruikt kunnen worden. Ik denk dan aan de wet uit Deuteronomium die ik citeerde, maar ook aan de tien geboden. Wie de voorbeelden hierboven langsloopt zal zien waar de tien geboden werden gebroken. Dat moet een rode vlag voor je zijn: hé, hier wordt een wet gebroken, zit ik nog op het juiste pad? Wees kritisch op de zaak die je steunt, wees kritisch op jezelf. Dit is geen garantie voor de ‘juiste keuze’, maar het kan helpen.

 

 En wat hoop geeft: elk van deze bewegingen (christelijke nazi’s, christenen in de slavenhandel en christenen voor apartheid) had ook harde tegenstanders vanuit de kerk. Martin Luther King, William Wilberforce, Bonnhoeffer. Het feit dat deze namen heel wat bekender zijn dan die van hun tegenstanders geeft me hoop. God heeft gewerkt toen. Dat doet hij nog steeds.

 

Folkert de Jong is dominee en schrijft voor Micha Nederland regelmatig een scherpe blog over gerechtigheid. Hij gaat theologische thema’s niet uit de weg en neemt ons mee in de zoektocht naar het Koninkrijk van God en Zijn gerechtigheid.

 

——

[1]    Deuteronomium 24:17 etc.

[2]    https://afrolegends.com/2014/11/26/reclaiming-african-history-elmina-castle-west-africas-oldest-slave-fort/